Yıllardan beri devam eden ‘her gördüğünü almak istiyor’ konusu ailelerin çocuklarıyla ilgili en sık şikayet ettikleri ve aslında en temel endişelerinden biri olarak devam etmektedir. Çocuğunuza alışveriş kavramını öğretmek için öncelikle para kavramını ona öğretebilmek ve para ile nelerin yapılıp nelerin yapılamayacağını parayı fark ettiği andan itibaren ifade etmek gerekir. Çünkü para ve alışveriş hayatlarında hem sık duydukları hem de dolaylı yoldan deneyimledikleri bir şeydir. Para kullanma ve yönetme eğitiminin temelinde de çocuk eğitimindeki en önemli noktalardan biri olan çocuğa ‘hayır’ diyebilmek ve sınır koyabilmek yatmaktadır. Çocuk doğduğu andan itibaren önce annesinden sonra babasından ve dış dünyadaki insanlardan bir şeyler talep etmeye başlamakta; bir süre sonra da etrafındakilerin de ondan talepleri olmaktadır. Aslında çocuk bir şeyleri istemeyi, almayı ve vermeyi çok öncelerden beri deneyimlemektedir.
Ufak yaşlardan itibaren çocuğa size uymayan talepleri karşısında ‘hayır’ diyebilmek, ‘şu anda buna ihtiyacın olduğunu düşünmüyorum sonra tekrar bakarız’ diyebilmek gereklidir. Bu şekilde anne babası tarafından isteklerinin her daim istediği anda ve mekanda karşılanamayacağını deneyimleyen çocuk, alışverişi de bir ‘arz-ihtiyaç ve talep’ konusu olarak algılayacaktır. Bu noktada ‘para’ nın satın alınabilen şeyler için bir araç olduğunu fark eder. Bu noktada çocuktan satın alınmasını istediğin şeyin ‘paranın az ya da çok olmasına göre değil de o şeye ihtiyacının olup olmadığını ayırt edebiliyor olması’ nı beklemeliyiz. Dolayısıyla öncelikle çocuğu alışveriş konusunda eğitebilmek için öncelikle istediği şeyin gerçekten ihtiyacı olup olmadığını ayırt edebiliyor olmasına dikkati çekmek gerekir. Yapılan önemli hatalardan biri çocuğa istekleri karşısında sürekli ‘paramız yetmiyor’ mesajını vermektir. Ancak çocuk ailenin başka şeylere para harcayabildiğini gördükçe ailenin bu cevabını kendisine yönelik bir reddedilme olarak algılamaktadır. Sanki onun istekleri hep reddedilmekte; anne baba ise kendileri için sürekli istediklerini istedikleri anda para ile alabilmektedir. Dolayısıyla çocuğa onun isteklerini dinleyebileceğinizi ancak paranın nasıl kullanılması gerektiğini çoğu zaman planlayarak yaptığınızı ve önceliklerinizin olması gerektiğini de belirtmek gerekir. Tüm bunları yapması için bunlar hakkında örnekler vermeniz ve ufak alıştırmalar yapmanızda fayda var. Ufak yaşlarda buna kendi karar vermesi zor olacağından ona da kısa kısa anlatarak buna neden ihtiyacı olmadığını ve almanızın gerekli olmadığını söylemelisiniz. Yaşı büyüdükçe de buna kendisinin de karar verebileceğini söylemekte yarar vardır.
Başka bir konu ise gerçekten çocuğun ihtiyaç duyabileceği ancak maddi açıdan yeterli olunamayan durumlardır. Böyle bir durumda çocuğunuzla açık bir şekilde konuşmalı; alternatifler üzerinde (örneğin daha ucuz alternatifler) tercih yapması için sunabilir ya da ertelenebilecek bir şey ise bunun için çocuğa ertelemeyi önerebilir ve bir zaman koyup tekrar değerlendirmek üzere konuyu rafa kaldırabilirsiniz. Çocuk böyle bir durumda isteklerinin önemsendiğini, değerlendirildiğini ve akılda tutulduğunu anlayarak kendini değerli hissedecektir.
Çocuğunuzun bilinçli bir tüketici olması için parayla neler alınıp neler alınmayacağını, bazı isteklerinin ailenizin maddi durumu dolayısıyla kısa/uzun bir süre içinde alınamayacağını da öğrenmesi gerekir. Bu gibi konuşmalar çocukta hayal kırıklıklarına ve üzüntülere neden olsa da çocuğun gerçeklerle yüzleşmesini sağlayacağından zaman içinde hayalkırıklıklarını tamir etmesi çocuğun psikolojik olgunlaşması açısından kısa ve uzun vadede yararlı olacaktır. Çocuğu istekleri karşısında azarlamak, onun şımarık, arsız bir çocuk olduğuna dair kendini olumsuz algılamasına neden olacak genelleyici yakıştırmalar yapmaktansa gerçekliği anlatıp hayalkırıklıklarıyla baş etmesi için imkan sağlamak çocuğun benlik gelişimine olumlu bir etki sağlayacaktır.
Diğer bir konu da çocuğa ihtiyaçlarını belirlemesi için belirli bir miktar parayı idare etme şansı verebilirsiniz böylece çocuk elindeki parayı nasıl harcadığını anlayacaktır. Kendi bütçesini ayarlamayı öğrenebilir. Örneğin ilk zamanlar bunu sizin yanınızda yapabilir ve ona fikir vererek ekonomisini yönetmesine yardımcı olabilirsiniz. Parasını biriktirmek için bir kumbara edinmesi de bir fikir olabilir. Okul zamanında kantinde yapılan harcamalarda çocuğun parayı kullanıyor olması onu parayı yönetmesi için deneyimlenmesine yardımcı olur.
Özetle madde madde yazarsak;
- En temelde çocuğa talepleri karşısında ‘hayır’ cevabı da alabileceğini
- Onun ihtiyaçları dışında ailenin diğer karşılanması gereken ihtiyaçlar için de para ayırmak durumunda olduğunuzu
- Almak istediği şeyin ihtiyacı olup olmadığına bazen kendi karar veremeyebileceğini
- Almak istediği şeyin ihtiyacı olup olmadığını düşünmesi gerektiğini
- İhtiyacı olduğunu düşündüğü şey için paranın yeterli olup olmadığını öğrenmesi gerektiğini
- İhtiyacı olan şey için parasının yeterli olmadığı durumlarda alternatiflere bakması gerektiğini veya ertelemek gerekebileceğini
- Ailenin belirli bir bütçesi olduğunu ve bunun bazı şeyleri almaya yeterli olamayabileceğini çocuğunuza ufak yaşlardan itibaren öğretmeniz gerekmektedir. Böylece çocuğunuz ailesinin ve kendi imkanlarının sınırları hakkında gerçekçi bir değerlendirmeye sahip olarak isteklerini ve ihtiyaçlarını bu sınırlar içerisinde karşılamayı öğrenecektir.
Uzman Klinik Psikolog Emre Altınel
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder