Çocukla Kaliteli Zaman Geçirmek ve Oyun

Son yıllarda çocukla geçirilen zamanın miktarının değil, kalitesinin önemli olduğu savunuluyor. Bunun nasıl olması gerektiği konusunda da çeşitli görüşler ve öneriler mevcut.

Ailede hem anne hem baba çalıştığında, çocukla fazla vakit geçirememek en büyük sorundur olarak dile getirilir. Oysa   bu durumdaki anne-babaların, bu konuda endişelenmeleri genellikle  yersizdir. Zira  çocuğa ayrılan sınırlı zamanda bile, onunla geçirilen kocaman boş bir günden daha fazla yararlı aktivite yapılabilmesi mümkündür.

Çocukla geçirilen kaliteli zaman

Anne-babalar çocuklarıyla yeterli zaman geçiremediklerinde, bu durumun çocukları üzerindemutlaka  olumsuz etkiler yaratabileceği konusunda kaygılar yaşarlar. Özellikle yoğun çalışan ve dolayısıyla çocuklarıyla baş başa geçirilecek zamanları yetersiz olan anne-babalar, bu kaygıyı daha yoğun yaşarlar. Yoğun iş temposu, başka yaşam zorunlulukları, zaman zaman anne-babaların eve çok geç saatlerde gelmelerine ve bu nedenle de bazen neredeyse çocuklarıyla hiç görüşememelerine neden olabiliyor. Üstelik bütün günün yorgunluğu eklendiğinde zamanın yetersizliği kadar anne babanın, sabrının ve enerjisinin de yetersizliği söz konusu oluyor. İşte bu noktada gerçekten çocukla nasıl daha iyi ve daha kaliteli zaman geçirilmesigerektiği  sorusu tüm anne babaların zihnini meşgul etmeye başlıyor.

Tüm insan ilişkilerinde olduğu gibi çocuk ile anne-baba ilişkisinde de zamanın paylaşım, etkileşim ve karşılıklı duygu alışverişi şeklinde geçirilebilmesi önemlidir. Fiziksel olarak çocuğun yanında yer almak, çocuklar için zamanın birlikte iyi ve doyurucu geçirildiği anlamına gelmiyor. Çocuklar, anne-babalarının kendi dünyalarına aktif bir şekilde katılımına ihtiyaç duyarlar. Birlikte geçirilen zamanın mümkün olduğunca; çocuğu dinlemeye, anlamaya, ihtiyaçlarını, sevinçlerini, mutluluklarını, kızgınlıklarını, üzüntülerini, kaygılarını, kısacası tüm duygularını anlamaya yönelik olarak geçirilmesi esastır. Ayrıca çocuklar kendi dünyalarındaki heyecanları anne-babalarıyla paylaşmaya ihtiyaç duyarlar. Deneyimledikleri her şeyde anne babanın yüreklendirmesine, becerilerini geliştirirken ve dünyayı keşfederken, kendi yaratıcılıklarına zarar vermeden eşlik etmelerine ihtiyaç duyarlar.  Kendileri için önemli olan her şeye anne-babanın da aynı ilgi ile katılımını beklerler. İşte çocukla geçirilen zamanın böyle bir paylaşım içinde geçirilmesi durumunda, zamanın kaliteli olmasından söz edilir. Elbette çocuğun bu ihtiyaçlarını giderebilmesi için belli bir süreye de ihtiyacı vardır. Ancak anne babanın koşulları elvermediğinde, çocuğa bakım veren kişi de bu ihtiyaçların bir kısmını karşılayabilir. Böyle bir durumda anne baba çocukla birlikte iken çocuğun keyif alıp mutlu olacağı ve özellikle çocuğu duygusal olarak doyurabilecek aktivitelerle zaman geçirmelidir.

Çocuğu tanımanın önemi

Çocukla kaliteli zaman geçirebilmek için onu tanımak oldukça önemlidir. Anne-baba olduğunuzda birçok beceriye sahip olmalı ve birçok konuda hassasiyet kazanmalısınız. Çocuklar sürekli bir değişim ve gelişim halindedirler. Ve başlangıçta neredeyse her gün, zaman ilerledikçe her hafta ve neredeyse çocukluk boyunca her ay çocuğunuzun değiştiğini ve geliştiğini görürsünüz. Ve her değişim aşaması başka bir yaklaşım gerektirir. Tüm bu aşamaları dikkatlice izlersek ve okuyarak, araştırarak,  çocuğun değişimini öngörerek gerekli hazırlıkları yapabilirsek zorlanmadan bu aşamaları keyifle atlatabiliriz.   Çocuğun doğumundan itibaren onu izlemek, tanımak, ihtiyaçlarını, özelliklerini, farklılıklarını ve duygularını ifade etme biçimini kavramak gerekir. Çocuğun söylediklerinin, davranış ve tutumlarının altındaki mesajları kavrayabilmek, söylediği ile söylemek istediği arasındaki farkı gözlemleyebilmek dikkat gerektirir. Bazen çocuklar, bazı ihtiyaçlarını talep etmezler. Burada onun ihtiyacını fark etmeniz önemlidir. Çocukların direkt söyledikleri şeyler genellikle onların gerçek ihtiyaçları değildir; asıl ihtiyaçları örten daha kabul edilebilir taleplerdir. Her çocuğun kendini ifade ediş biçiminin farklı olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle öncelikle çocukların bebekliklerinden itibaren çok dikkatlice gözlenmeleri önemlidir. Çocukla geçirilecek zamanın içeriğinde hem birtakım becerilerin geliştirilmesine olanak verilmesi hem de oyuna yer verilmesi gerekir. Bu içeriğin belirlenmesi için de çocuğun çok iyi tanınması gerekir. Çocuğun bireysel özelliklerinin tanınmasının yanı sıra, belirli yaşlara ait gelişimsel ve psikolojik özelliklerin de bilinmesi önem taşır. Örneğin bir çocuğun yaşadığı korkuların o yaşa ait doğal bir korku mu, yoksa fobi mi olduğunu ayırt edebilmek ve ilişkide kullanılacak dili belirlemek önemlidir. Ayrıca soyut düşünmenin çocuğunuzda ne zaman geliştiğini bilmek onunla kuracağınız iletişimin içeriğini belirlemede de önemli bir kriterdir. Bir önemli konu da, çocuğun yaşına uygun olarak yapabileceklerinin ve yapamayacaklarının ayırt edilmesidir. Eğer anne-babalar çocuklarının bazı becerilerinin gelişmesi için fırsat yaratmazlarsa, çocuklar yaşlarına ait becerileri geliştiremezler. Örneğin eline hiç kalem verilmeyen bir çocuk, çizgi çizme becerisini geliştiremeyecektir. Birlikte geçirilecek zamanın içeriğinde, çocuğun yaşına ait becerileri sergileyebilmesine ve geliştirmesine fırsat vermek de önemlidir. Bazen de tam tersi olarak aileler, çocukların gelişim düzeylerinin çok üzerinde bazı becerileri sergilemeleri konusunda çocukları zorlayabilirler.Bir çok anne baba çocuğa bir şeyler öğretme çabasındadırlar ve bu çaba bazen çocuğun eğlenme ihtiyacının önüne geçebilir. Oysa anne babanın rolü öğretmenlik olmamalıdır. Anne baba çocuğun öğrenmesini kolaylaştırıcı ortamı hazırlayıp, çocuğun spontan bir şekilde öğrenmesine ve daha önemlisi de öğrenmeye ihtiyaç duymasına yardımcı olmalıdır. Çocuğun kapasitesinin üzerinde bir şeyleri öğrenmeye zorlanması, çocuğun yoğun performans kaygısı ve yetersizlik duygusu yaşamasına neden olabilir. Yine bazı çocuklar, yaşadıkları değişik duygusal ve algısal sorunlar nedeniyle bazı becerileri, yaşıtlarına göre daha geç geliştirebilirler. Böyle bir durumda da çocuğun yapabileceğinden daha fazlasını beklemek, aynı tür kaygılara ve yetersizlik duygularına neden olabilir, bu da çocuğun daha da başarısız olmasına neden olabilir. Öğrenme ile kaygının yan yana yer alması çocuğun yaşam boyu mutsuzluk yaşamasına sebep olabilir. Bu nedenle anne babanın çocukla ilişkisinde “öğretici” rolünün vurgulanmaması ve daha çok sağlıklı ve mutlu bir anne-baba-çocuk ilişkisinin oluşturulmaya çalışılması önemlidir.

Birlikte geçirilen zamanda neler yapılabilir?

Çocuğunuzla oyun oynayın

Oyun ve çocuk birbirinden bağımsız düşünülemez. Çocuk denince akla gelen ilk şey oyundur. Çocuklar dünyayı oyun aracılığıyla tanırlar; oyun aracılığı ile yaşamdaki zorluklarla baş etmeyi deneyimlerler ve oyun aracılığıyla haz duyacakları şeyleri belirler ve keşfederler.  Oyuncaklar, çevredeki objeler, kişiler, olaylar, doğa, yapılar, araçlar, hayvanlar ve yollar çocuklar için oyun, öğrenme ve eğlence malzemesi olabilir. Bu nedenle de anne-babanın oyun oynaması, oyunun bir parçası olması veya oyuna aracılık edebilmesi çok önemlidir. Oyun, hem çocuğun ihtiyacını karşılayan hem de anne-babanın çocuğu yakından tanımasını ve takip etmesini sağlayan bir aktivitedir. Oyun oynarken çocuğun özgür olması, kendini rahat ifade edebilmesi ve yargılanmaması önemlidir. Anne-babaya çocuksu veya bebeksi görünen bir oyun ve oyuncak, çocuğun önemli bir ihtiyacını karşılıyor olabilir. Oyun oynayabilmek, anne-baba için her zaman kolay değildir. Bazı kişilerin böyle bir yatkınlığı olmayabilir. Böyle bir durumda da oynayabileceğiniz, keyif aldığınız oyunlarla, keyif almadıklarınızı birbirinden ayırmak önemlidir. Belki de anne-babanın oyun paylaşımı yapmaları gerekir. Örneğin anne, evcilik oyununu daha keyifli oynayabilirken, baba da top ve bahçe oyunlarında çocuğa eşlik edebilir. Çünkü sıkılarak, keyif almadan oynanan oyunlar, çocukların da sıkılmasına ve oyundan tatmin olamamalarına neden olur. Tabii tüm oyunlar sizi sıkıyorsa, bu durumda çocuğunuzla oyun paylaşabilme olasılığınız olmayacaktır. Bu nedenle her anne-babanın oyun öğrenmek, oynamak ve yatkınlık kazanmak konusunda çaba sarf etmesi gerekir. Oyunun her zaman zihinsel gelişimi desteklemesi gerekmez. Oyun adı üstünde “oyun”dur. Sadece eğlenmek için de oyun oynanmalıdır. Anne baba ile birlikte çocuk kahkahalar atarak bir oyun oynuyorsa, genellikle bu oyun çocuk için en doğru oyundur. Elbette, eğitici bir yönü de olması önemlidir ama ilk önemli kriter çocuğun eğlenmesidir. Bunun için evde bulunan bir çok malzeme ve eşya çocuk için oyun malzemesi olabilir. Bazen  hiç oyun malzemesi olmadan keyifli oyunlar oynanabilir. Saklambaç gibi, dans gibi, taklit oyunları gibi….

Çocuğunuzu Gözlemleyin

Anne babanın öncelikle iyi bir gözlemci olması gerekir. Oyunda çocuğu gözlemek ve duygularını ifade etmesi için ortam yaratmak da önemlidir. Özellikle okul öncesi yaşlarda evcilik ve kukla gibi hayal gücüne yönelik oyunlar çocukların iç dünyalarını yansıtmaları için çok önemlidir. Bu tip oyunlar için gerekli malzemelerin bulundurulması da bu açıdan önem taşır. Resim için tek tip boya kalemleri yerine, değişik özellikte boyalar, fırçalar, değişik dokulu kağıt, karton, kumaş gibi malzemelere yer verilmelidir. Resim  çok önemli bir oyun ve ifade aracıdır. Çocuklar dış dünyayı, kendi duygularını ve yaşadıklarını resim ve boyalar aracılığıyla genellikle çok açık bir şekilde ifade ederler. Bu nedenle bol bol resim malzemesi almak ve bu konuda onu desteklemek önemlidir. Tüm diğer oyun ve aktivitelerde olduğu gibi resim yapması sırasında da çocuğa öğretici davranmak yerine, onu serbest bırakmak önemlidir. Örneğin çocuğun kırmızıya boyadığı bir bulutun ısrarla maviye boyanmasını istemek yerine, boyadığı kırmızı bulutun onun için ne ifade ettiğini konuşmak, birlikte geçirilen zamanın daha kaliteli hale gelmesi anlamına gelecektir. Elbette ki çocuklara bilgiyi öğretmek de önemlidir. Ancak özellikle oyun sırasında bu zamanın bir paylaşım ve rahatlama zamanı olduğu unutulmamalı, çocukta performans kaygısı yaratacak şekilde öğretici ve zorlayıcı olmamaya özen gösterilmelidir.

Çocuğunuza empatik bir ilişki kurun

Kaliteli zamanın içeriğinde en önemli hususlardan biri de çocukların duygularının anlaşılması yani empatik yaklaşılmasıdır. Empati; karşınızdakinin duruşundan, bakışından, söylediklerinden, bazen söylemediklerinden ne hissettiğini anlamaya çalışmak ve bunu ona geri bildirmek anlamına gelir. Çocukların da tıpkı yetişkinler gibi daha kolay ifade ettikleri duygular vardır. Örneğin çocuklar öfkeyi daha kolay ve çabuk ifade ederler. Ama genellikle öfkenin altında daha farklı, bazen yumuşak, üzücü, sıkıntı veren başka bir duygu olabilir. Sizin bu altta yatan duyguyu anlayabilmeniz ve bunu çocuğa fark ettirmeniz önemlidir. Çünkü ifade edilen duygular, kabul göreceğinden kuşku duyulmayan duygulardır. Eğer siz çocuğunuzun her türlü duygusunu kabul edeceğinizi ona fark ettirirseniz, onun da bu duyguları ifade edebilmesi kolaylaşacaktır. Empati, birçok kişide doğuştan var olabilen, ama aynı zamanda öğrenilebilen bir beceridir. Ancak üzerinde düşünmeyi ve çalışmayı gerektirir. Söylenen sözlerden direkt anlamlar çıkarmaya alışık olmanız durumunda, söylenenin altında yatan gerçek duyguyu anlama fırsatını da kaçırabilirsiniz. Bu nedenle, empati kurabilmek  her anne-babanın öğrenmesi gereken bir beceridir.

Çocuğun Tatmin Olacağı Aktiviteler Bulun

Çocukların anne-babalarıyla birlikte oldukları zamanlardan keyif almaları ve doyuma ulaşmaları önemlidir.  Çocuğunuzla geçirdiğiniz kısa zamanda onunla açık, yakın, anlayan, dinleyen bir rolde ilişki kurabilirseniz, çocuğunuzun da böyle bir zamandan tatmin olma olasılığı artacaktır. Böylece birlikte olunan zamanlara problem taşınmayacaktır. Çocuklar, ailece birlikte olunan zamanlar gergin geçtiğinde, anne-babadan ilgi alma yolu olarak kızgınlığı, agresyonu ve problemler yaratmayı kullanırlar. Oysa birlikte kaliteli zaman geçirmek, çocuğu tatmin edeceği için, anne-baba ile ilişki için, olumsuz bir yöntem denemesine gerek kalmayacaktır.

Oyun, hem çocuğun huzur, rahatlama ve öğrenme ihtiyacını karşılayan hem anne-babanın çocuğu yakından tanımasını ve takip etmesini sağlayan hem de ailece birlikte mutlu, keyifli zaman geçirilmesini sağlayan bir aktivitedir.

Belgin Temur

Uzman Pedagog