1-2 Yaş Döneminde Merak Duygusu

1-2 YAŞ DÖNEMİNDE MERAK DUYGUSU

Merak,  her birimizde farklı zamanlarda farklı alanlarda var olan  ve çevremizdeki objelere, insanlara ve olaylarla ilgili araştırma yapmaya karşı olumlu duygular hissetmek ve bu duygulardan zevk alabilmeyle açıklanabilen bir kavramdır.  Merak, her zaman gerekli olan, yaşama dürtümüzle birlikte giden ve bizi harekete geçiren, bir şeyler yaratmayı, ortaya çıkarmayı sağlayan bir araçtır. Dolayısıyla merak gelişimin her evresinde bir gerekliliktir. Hayata dair öğrenmelerimizde, en başta olması gereken bir kavramdır.  Öğrenmenin doğumdan itibaren hayata tutunmamızdaki yerini düşünürsek, merak da bu anlamda oldukça önemlidir.  Bu açıdan merak, her zaman desteklenmesi gereken güdüleyici bir kavram olduğundan, merak etmek ya da etmemek çevre tarafından etkilenen bir durum olarak açıklanabilir. Çevre, destekleyen bir pozisyonda olabileceği gibi, engelleyici bir etken olarak kişinin meraklandığı konularla ilgilenmesinde engelleyici olabilir. Çevre, fazla merak etmenin olumsuz sonuçlar doğuracağını öğretiyorsa, çocuk da öğrenme konusunda isteksizlik yaşayabilecek; başına gelebilecek olumsuz olaylardan korkacaktır. 

Çocuklar; büyüyüp konuşmaya başlayınca, merak ettikleri konuları daha fazla dile getirir; sorar, öğrenmek isterler.  Genelde farklı olanı, onlara yabancı olanı merak ederler. Bunun yanı sıra, farklı kişileri, bu kişilerin neler yaşadıklarını da oldukça merak ederler. Genelde olarak sık sık kendinden farklı olanı merak ederek ne olduğuna dair anlam vermeye çalışırlar.

Ayrıca merak etmek, çocuğun dış dünyayla olan ilişkisiyle ilgilidir; ne kadar dışarıya karşı ilgili olduğu önemlidir. Dışarısı daha çok merak edilip, birey olarak yaptıklarımız arttıkça,yani büyüdükçe anlama ihtiyacının daha fazla olduğunu görürüz.  Çevresindeki hayvanların hareketlerini, yemek yeme biçimlerini, anne babasının neler yaptığını, babasıyla annesinin neler yaptığını, neden aynı yerde yattıklarını, neden babasının işe gittiğini, neden banyo yapması gerektiğini, neden tırnaklarının kesildiği gibi bir sürü konuda merakları vardır, 2 yaş civarında artan soru miktarını bu anlama ihtiyacıyla birlikte düşünebiliriz. Bununla birlikte araştırarak, bakarak da davranışlarıyla bu ilgi ve alakayı yansıtırlar. Ayrıca çocuklar kendileriyle ilgili geçmişte yaşanmış olayları dinlemeyi severler. Merak ederler; nasıl doğdu, o doğmadan önce nerdeydi, nasıl bir bebekti, anne babası nasıl evlendi, hamileyken annesi nasıldı, annesinin karnının içinde nasıl duruyordu..gibi. Dile getirmeseler de anne babalarının onları sevip sevmediğini de sorgularlar ve merak ederler, duymak isterler.  Bu başka duygular için de geçerlidir, bazen yaşları ufak olduğu için anne babalar anlamadıklarını düşünüp  olaylar üzerinde açıklama yapmazlar ancak çocukların anlatılmaya, açıklanmaya ihtiyaçları vardır. Biraz daha büyüdükçe ve sosyalleştikçe, kendileri ve diğerleri arasındaki farkları keşfettikçe; kendilerinin de onlar gibi şeyler yapıp yapamayacaklarını merak ederler. Kızlar neden oturarak çiş yapıyor, nerelerinden çiş yapıyorlar, oyun kahramanları gibi değişik hareketler yapıp yapamayacaklarını, uçabilip uçamayacaklarını ya da anne babası gibi davranıp davranamayacaklarını merak ederler, örneğin annesi gibi yemek yapabilecek mi, saçlarını onun gibi yapabilir mi.. gibi.

Merak ne işe yarar?

• Kişiyi hayata bağlar. Olumlu duygularımızı, enerjimizi, motivasyonumuzu arttırır ve sosyalleşmemize, dış dünyayı tanımamıza yardımcı olur.
• Çocuk, merak ederek farklı alanlarda karşılaştığı sorunlarla baş etmeyi öğrenir.
• Anne babasıyla birlikte yaşayan çocuğun anne ve babadan ayrı olduğu zamanlarda da kendi başına hareket edebilme, yeni yollar öğrenip uygulamaya dair alışkanlık ve pratiklik kazanması sağlanmış olur.
• Bütün bunları yapan çocuğun kişiliği güçlenir.
• Eğitim sistemi içerisinde de gerekli olan araştırmaya dayalı çalışmalarda başarılı olmasında etkilidir.
Merak Duygusu Nasıl ve Ne Kadar Desteklenir?
Çocuğunuzun ne kadar meraklı olduğunu kontrol edemezsiniz ancak yine de araştırmacı girişimlerinin, kendine, çevresine ve eşyalara zarar gelmemesi kuralıyla uygulanmasına izin vermek gerekir. Dolayısıyla çocuğunuz bu konuda size ihtiyaç duyacaktır.
• Ona model olun, siz de merak edin.  Bunu denerken kendinizin en son neleri merak edip öğrenmek için harekete geçtiğinizi düşünün.  Neleri merak ettiğinizi bilmeniz, çocuğunuzun bu ihtiyacını anlamanıza yardımcı olacaktır.
• Kendi ilgilerinizi keşfederken, çocuğunuzun da ilgi alanlarını keşfetmek ve onu desteklemek oldukça önemlidir. Bunun için onu izleyin. Böylece, onun nelere daha meraklı, ilgili olduğunu anlayabileceksiniz.

• Çocuğunuza bebekliğinden itibaren uyarıcı anlamında zengin bir çevre ve deneyim alanları sağlayın. Ancak bu durum çocuğun önüne materyalleri koyup, hepsiyle oynamasını beklemek olarak gerçekleşmemelidir. Ancak onu belli sınırlar çerçevesinde özgür bırakmak ilgi alanlarını kendisinin keşfetmesi ve yaratıcılığının artması adına etkilidir.
• Çocuğunuz size soru sorduğunda sadece sorduğu şeyi açıklamakla yetinin.. Basit ve sade ifadelerle, yaşına uygun içerikli cevaplar vermeye çalışın.

• Sizin çocuğunuzun sorduğu sorulara bir cevabınız yoksa, bu soruları bilmediğinizi açık yüreklilikle ona söyleyebilirsiniz. Böylece onunla araştırma yollarını da konuşup, bilgiden çok ona ulaşmanın yollarını öğretme fırsatınız olacaktır. Bu onun araştırmacı tarafını güdülemek açısından da fırsatları değerlendirme olarak yorumlanabilir.

• İlgili olduğu konudaki materyalleri sürekli ona verip, uğraş haline getirmesini sağlamak yerine; bunları yakınında tutun ve farklı farklı materyaller ortaya çıkarın. Yapılandırılmamış yani belli kuralları, belli oynama şekli olmayan oyunlar bireyselliği, yaratıcılığı daha fazla geliştirebilir.

• Ona açık uçlu sorular sorun. Dolayısıyla cevap olarak evet ya da hayır diyecekleri soruları sormak yerine; özgürce cevap verebileceği soru şekillerini kullanın. Ne, neden, niçin, nasıl.. gibi soru tiplerini kullanmaya çalışın. Bu tür sorular, çocuğunuzun çeşitli konularda kendi düşüncelerini geliştirmesine yardımcı olur. Ayrıca sizin ona ait olan düşüncelere, duygularına olan ilginizi gösterir ve böylece çocuğunuzun iç dünyasına tanımanıza olanak tanır.

• Merak ettiği şeylerde cesaretini kırmak yerine uygun araştırma, inceleme yollarını ona gösterin. Ona farklı öğrenme yollarını gösterin, birlikte deneyimleyin, kendi başına denemeler yapabilmesi için fırsatlar yaratın.

• Sıklıkla evdeki artık malzemelerle çalışmasına olanak sağlayın, bu gibi yönlendirici olmayan malzemelerle çocuk kendi yaratıcılığının sınırlarını genişletmek konusunda kendini geliştirebilir.

Klinik Psikolog Emre Altınel